τοπιογραφία

Ζωγραφική που έχει αποκλειστικό θέμα το τοπίο. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να συλλάβει και να εικονίσει ο ζωγράφος ένα τοπίο. Είναι π.χ. δυνατό να είναι απλώς ένα διακοσμητικό φόντο, που προορίζεται να καλύψει ένα κενό πίσω από το κύριο θέμα του πίνακα ή να αποβλέπει στη δημιουργία ατμόσφαιρας σε αναλογία ή σε αντίθεση με τον χαρακτήρα του θέματος. Το τοπίο μπορεί να είναι ιστορικό, δηλαδή να εικονίζει φυσικά στοιχεία, αντλημένα γενικά από τη ρωμαϊκή ύπαιθρο με σκοπό να υποδηλωθεί ένας ηρωικός και ωραιοποιημένος κόσμος. Επίσης είναι δυνατόν να υλοποιηθεί μία ψυχική κατάσταση, με την οποία ο άνθρωπος επικοινωνεί με τη φύση. Το τοπίο έπαιζε πάντοτε σημαντικό ρόλο στη ρωμαϊκή διακοσμητική ζωγραφική. Συνήθως αποτελεί ένα ποιητικό και ειδυλλιακό ή ηρωικό κόσμο, αλλά πολλές φορές είναι δυνατόν να αναγνωρίσει κανείς και πραγματικά τοπία, όπως π.χ. το λιμάνι του Ποτσουόλι ή της Στάμπιας (Νάπολη). Στην αγγειογραφία και στη γλυπτική το τοπίο εικονίζεται με συμβολικά στοιχεία (δέντρα, βουνά κ.ά.). Υπάρχουν επίσης ορισμένα ανάγλυφα τοπία τα λεγόμενα γραφικά. Eν τω μεταξύ μεσολαβεί ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, γιατί η δυσπιστία του χριστιανικού κόσμου στη φύση, απομάκρυναν το τοπίο από την ανατολική τέχνη. Η αναγέννηση της τ. άρχισε τον 15o αι. Οι αδελφοί Λίμπουργκ και ο Ζαν Φουκέ εμπνεύστηκαν από το κάλλος της δημιουργίας και εικόνισαν τη φύση με ιδιαίτερη πειστικότητα. Ταυτόχρονα, τοπία που παρουσιάζουν οι Ιταλοί ζωγράφοι στα θρησκευτικής έμπνευσης έργα τους, αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία (Γκοτσόλι, Μαντένια, Καρπάτσιο κ.ά.). Δεξιοτέχνες όμως του είδους είναι οι Φλαμανδοί. Χαρακτηριστικά φλαμανδικά έργα ανάμεσα στις 3 αψίδες της Μαντόνας του αρχιγραμματέα Ρολέν του Βαν Nτάικ (Λούβρο) καθώς και τα έργα των Ντ. Μπουτς και Τζερόνιμο Μπος. Τον 16o αι., στην Ιταλία, ο Λ. ντα Βίντσι ζωγράφισε πίσω από τη Τζοκόντα και τη Μαντόνα των Βράχων μακρινούς δασώδεις λόφους. Σημαντική επίδοση στο τοπίο παρουσιάζουν και οι Βενετσιάνοι ζωγράφοι (Τζιοβάνι Μπελίνι, Τισιανός, Μπασάνο, Τζιορτζόνε). Συστηματική μελέτη του τοπίου παρουσιάζεται στις Κάτω Χώρες, ιδιαίτερα στα έργα των Ζ. Πατινίρ και Μπρέχελ. Οι ζωγράφοι αυτοί παρουσίασαν μεγάλες εκτάσεις εξωπραγματικές και φανταστικές καθώς και πανοραμικές απόψεις όπου τα βουνά, οι βράχοι και οι ελικοειδείς ποταμοί συνδυάζονται με εναλλαγές φωτισμού. Toν 17o αι., η προσπάθεια των Φλαμανδών καρποφόρησε σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ο Πολ Μπριλ με τον Γερμανό Ελσχάιμερ και τους μαθητές του Ραφαήλ, Πιερέν ντελ Βάγκα και Π. Καραβάτζιο καθόρισαν στη Ρώμη (περ. 1600) τους νόμους της συνθετικής τ. Δύο μεγάλοι Γάλλοι ζωγράφοι παρουσίασαν αριστουργήματα του είδους: οι Πουσέν και Κλοντ Λορέν. Ο Πουσέν έδωσε στο ιστορικό τοπίο την αρτιότερη έκφρασή του και ο Λορέν ασχολήθηκε με τις άπειρες παραλλαγές του ήλιου πάνω στα κύματα. Στη Φλάνδρα ο Ρούμπενς και ο Ιάκωβος ντ’ Αρτουά συνέχισαν τις έρευνες του Κόνινξλο, ενώ η ολλανδική σχολή ύψωσε, κυριολεκτικά, την τ. σε εθνικό είδος. Στην Ισπανία ο αντιπροσωπευτικός ζωγράφος της τ. είναι ο Βελάσκεθ (Κήποι της βίλας των Μεδίκων). Toν 18o αι. τα κέντρα όπου ακμάζει η τ. είναι η Βενετία με τους Γκουάρντι και Καναλέτο και η Αγγλία με τον Γκένσμπορο. Στη Γαλλία, μετά την εξαφάνιση των επίγονων του Πουσέν, η τ. καταλήγει σε συμβατικότητα με τον Φρανσουά Μπουσέ. Πρέπει ωστόσο να αναφερθούν ορισμένοι πίνακες του Ντεπόρτ καθώς και των Φραγκονάρ και Μορό λ’ Eνέ, οι οποίοι απεικόνισαν τα περίχωρα του Παρισιού. Ο Ζορζ Μισέλ συνδέει τον 18o με τον 19o αι. Αυτός, όπως και ο Βαν Γκόγεν, διακρίνονται για την ικανότητά τους να αποδίδουν ζωγραφικά την αίσθηση της γης. Ιδιαίτερη όμως σημασία παρουσιάζουν οι ρωμαϊκές αναμνήσεις των Κορό και Ενγκρ. Αργότερα, η τ. ανθεί στην Αγγλία με τους πίνακες των Γουίλσον, Γκένσμπορο, κ.ά. Όταν εμφανίστηκε στη Γαλλία ο ρομαντισμός, η επίδρασή του ήταν άμεση και στην τ., με βασικό εκπρόσωπο τον Iέ, τους ανατολίζοντες ζωγράφους και, τέλος την ομάδα της Μπαρπιζόν (Ρουσό, Σεντρέιγ, Αρπίνι, Ντομπινί, Ντιπρέ, Ντιαζ). Ο Μιλέ και ο Κουρμπέ έχουν περισσότερη πνευματικότητα στις τ. τους, καθώς επίσης και ο Κορό στη δεύτερή του περίοδο (Βιλ ντ’ Αβρέ). Η επίδραση της ομάδας της Μπαρμπιζόν, ανακόπηκε από την επανάσταση των εμπρεσιονιστών, που εκδηλώθηκε το 1874 με την ομαδική έκθεση των έργων τους. Ο εμπρεσιονασμός ήταν βέβαια κίνηση αλλαγής, αλλά και βασικά ζωγραφικής της υπαίθρου. Σημαντικότεροι εκπρόσωποι της κίνησης υπήρξαν οι Μονέ, Πισαρό, Σισλέ, Ρενουάρ και Σερά. Αργότερα εκδηλώθηκε μία αντίδραση με τον Γκογκέν, ο οποίος χρησιμοποίησε διαφορετικές μεθόδους για να εικονίσει τη φύση. Ο Βαν Γκογκ ζωγράφιζε με πάθος σιτόσπαρτα χωράφια, ενώ ο Σεζάν προτιμούσε να αναπλάθει υπομονετικά κάθε επίπεδο και κάθε όγκο. Μια νέα σχολή, οι φωβιστές χρησιμοποίησαν το τοπίο ως πρόφαση για μια ζωντανή ενορχήστρωση χρωμάτων και οι κυβιστές υπέταξαν τη φύση σε μια συστηματική ανάλυση των ουσιαστικών μορφών της (Ντελονέ, Μέτζιγκερ, Λοτ, Βιγιόν, Πικάσο). Στην τέχνη της Άπω Ανατολής το τοπίο παίζει σημαντικό ρόλο. Στην Κίνα, στα χρόνια της δυναστείας των Σονγκ, η τ. έφτασε στο αποκορύφωμα της ακμής της. Με το τοπίο εκφράζεται η ψυχική διάθεση του σοφού, βουνά και σύννεφα μονόχρωμα, ζωγραφισμένα με κηλίδες και ραβδώσεις (Κινγκ Xo Λι, Τσενγκ Τονγκ Ιάν, Κούο Χι, Τσάο Τα-νιεν, Μι Ρέι 10ος και 11ος αι.). Αργότερα, τον 15o και 16o αι., ήκμασε μια νέα σχολή τοπιογράφων. Τρεις αι. αργότερα, η τέχνη της τ. κυριάρχησε στην Ιαπωνία, με τους Νοαμί, Τζεαμί και, ιδιαίτερα, τον Σεσού, δημιουργό του εξαίρετου πίνακα θέρος. Οι χαλκογραφίες με τοπία των Χιροσίγκε και Χοκουσάι επέδρασαν εξάλλου δημιουργικά στους Ευρωπαίους εμπρεσιονιστές. Αννίμπαλε Καράτσι: «Το ψάρεμα». Τα έργα του Καράτσι αποτελούν το ιστορικό προηγούμενο της μοντέρνας τοπιογραφίας, που αναπτύχθηκε με τους ζωγραφικούς πειραματισμούς τον Ντομκνικίνο, του Προυσέν και του Κλωντ Λοραίν και έγινε το πιο διαδομένο είδος το 18o αιώνα (Μουσείο Λούβρου, Παρίσι). Βαν ντερ Νέερ, «Χειμερινό τοπίο» (Πινακοθήκη, Άμστερνταμ). Αλφρέντ Σίσλε, «Το χωριό Βουαζέν» (Μουσείο Εμπρεσιονισμού, Παρίσι). Τοπιογραφία. Μάριο Σιρόνι, «Αστικά τοπίο και καμιόνι» (Μιλάνο, Συλ. Τζέσι). «Τοπίο», Κιούμπιστα (Πινακοθήκη, Πράγα). «Auvers-sur-Oise» έργο του γάλλου ζωγράφου P. Cezanne, εμπνευσμένο απο το τοπίο της περιοχής (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

η, Ν

1. η ζωγραφική που έχει ως θέμα το τοπίο, το να ζωγραφίζει κανείς τοπία

2. ζωγραφικός πίνακας που εικονίζει τοπίο.

[ΕΤΥΜΟΛ. < τοπιογράφος. Η λ. μαρτυρείται από το 1863 στον Λ. Μελά].